विकास वि. देशमुख
+91 98506 02275
काहींकडे अफाट प्रतिभा असते. त्या बळावर ते उत्तोमत्तोम कथा, कविता लिहितात. त्यांच्या कथेवर चित्रपट निघतो. त्यांच्या कविता गाणं म्हणून हीट होतात. पण, या साहित्यकृतीच्या निर्मितीचे श्रेय तिच्या मूळ लेखक-कवीला मिळतच नाही. कुणी तरी बडा दिग्दर्शक, लेखक, निर्माता बक्कळ पैसे देऊन त्यांची ही कलाकृती विकत घेतो अन्‌ त्या खाली स्वतःचे नाव लावतो. हा प्रकार सिनेजगतात नवीन नाही. आपली कलाकृती विकणाऱ्या साहित्यिकाला चंदेरी दुनियेत घोस्ट रायटर म्हणतात. असेच घोस्ट रायटर सोशल मीडियामध्येही आहेत. सकाळी उठल्यापासून रात्री झोपेपर्यंत फेसबुक, व्हॉट्‌सअॅपवर दिवसभरात नानाविविध विषयांची माहिती आपल्याला मिळते. त्यात कधी सुविचार असतात तर कधी आरोग्याबाबत काय काळजी घ्यावी, पाणी कसे प्यावे इथंपासून ते पार चीन अमेरिका, सीरियामधील घडामोडी, या सरकारमुळे अच्छे दिन कसे येणार ते अच्छे दिन येणारच नाहीत, अशा सगळ्याविषयांवर साधक-बाधक विचार, लेख आपल्याला चटक फू वाचायला मिळतात. शिवाय या लेखांच्या लेखकाला ना त्याचे श्रेय हवे असते ना ते कॉपी राइटचा दावा ठोकतात. पण कधी विचार केला का, की कुठल्याही विषयावर साधं पानभर लिहायचं तर किती संदर्भ जमा करावे लागतात, अभ्यास करावा लागतो, संबंधित विषयाच्या तज्ज्ञाला बोलून “कोट’ करावा लागतो. मग कुठे त्या विषयाची मांडणी करायला सुरवात होते. परंतु, घटना घडते अन्‌ तास-दोन तासात तिचे संदर्भासहीत विश्‍लेषण फेसबुक, व्हॉट्‌सअॅपवर व्हायरल होते. हे कसं शक्‍य आहे? हे छोटे मोठे लेख लिहिते तरी कोण? कोण आहेत हे घोस्ट राइटर? त्यांचा हेतू काय आहे, याचा विचार न करता, शोध न घेताच आपण आपल्याला आवडलेले लेख, माहिती शेअर-फॉरवर्ड करतो.
विशिष्ट हेतूने लेखन
विविध राजकीय पक्ष, विचारधारेच्या संघटना, जनसंपर्क क्षेत्रात काम करणाऱ्या संस्था, कंपन्या, जाहिरात एजन्सी हे विशिष्ट हेतूने काम करतात. जन माणसांवर प्रभाव पाडून आपल्याला हवा तसा बदल घडवून आणणे हा त्यांचा मुख्य उद्देश असतो. त्यासाठी त्यांचे स्वतःचे आयटी सेल आहेत. कर्मचारी आहेत. या माध्यमातून आपल्या विचारांचा, कार्याचा आणि उत्पादनाचा प्रचार करण्यासाठी ते या अटी सेलमधील कर्मचाऱ्यांना कामाला लावतात. प्रसंगी विरोधकांच्या उणिवा शोधून त्यावरही लिहिले, दाखविले जाते. या सेलमधील कर्मचाऱ्यांना तत्काळ हवे ते संदर्भ मिळावेत यासाठी त्यांच्याकडे व्हिडिओ, ऑडिओ आणि ई पुस्तकांची लायब्ररी आहे. गरज पडल्यास ते यू ट्यूब, न्यूज पोर्टल यांचाही संदर्भ घेतात. विषयानुसार एक व्यक्ती संदर्भ उपलब्ध करून देते तर दुसरी व्यक्ती त्याच वेळी त्या विषयावर लेख लिहिते किंवा व्हिडिओ-ऑडिओ तयार करते. त्यामुळे कमी वेळात लेख तयार होतो. ट्विटरवरील टॉप 10 हॅशटॅग पाहिले तर त्यातील सात ते आठ हे एखाद्या राजकीय पक्षाने किंवा ऍड कंपनीने चालविले कॅम्पेन असते. त्यामुळे राजकीय विश्‍लेषण असो, की हलका फुलका विनोद त्यातून बहुतांश वेळा कुठल्या तरी एका विचारधारेचा प्रसारच केलेले दिसतो.
आपला वापर होऊ देऊ नका
विशिष्ट विचारसरणीचे लोक आपले विचार लादण्यासाठी सोशल मीडियातून अफवा पसरवितात. त्यातून कधी निष्पाप मोहम्मद अखलाकचा जीव जातो तर कुणाची बदनामी होते. काही उत्पादक तर आपल्या प्रतिस्पर्धींना मात देण्यासाठी या एका कंपनीच्या शीतपेयात एचआयव्हीचे विषाणू आहेत तर पिठात प्लॅस्टिक आहे असेही मेसेज ऑडिओ, व्हिडिओ व टेक्‍समधून व्हायरल करतात. बऱ्याच वेळा त्याला टीव्ही, प्रिंट मीडियाही बळी पडतो. सोशल मीडियावरील अफवेला खरे मानून नोटाबंदीतच्या काळात दोन हजाराच्या नोटेत चीफ असल्याची बातमी सगळ्या टीव्ही चॅनल आणि वतर्मानपत्रांनी दिली होती. काही वाहिन्यांवर तर या विषयावर तास-तास भर चर्चाही झाली होती. एकूणच काय तर फुटतात मिळणाऱ्या मेसजचे सर्व घोस्ट रायटर हे एकाच विचारसरणीने प्रेरित झालेले असतात. त्यांची मते व्हायरल करण्यास आपणही कळत-नकळत हातभार लावतो. पण त्यातून समाजविघातक विचारांना बळ तर मिळत नाही ना याचा विचार कुठलीही पोस्ट फॉरवर्ड किंवा शेअर करताना करणे आवश्‍यक आहे.
